🦄Siá/Tiongkokōe/SióNgá tī 2016 nî 4 goe̍h 18, Pài 1
🐕E̍k/Tâioânōe/Jūn tī 2022 nî 3 goe̍h 28, Pài 1
Chiàniú Iûⁿ KiànÊng thêkiong kóng Tâigí ê kenggiām.
In sióha̍k 4 nîá ê chábó͘kiáⁿ, tú khaisí, pâithek Tâigí, Tâigí thiaⁿ bô; kiâⁿ kàu chitmá chiapsiū Tâigí, koh hō͘ in 2 pêng ê amá oló, khaisí jīnchin o̍h Tâigí ê kòetêng.
戰友 Iûⁿ KiànÊng 提供講台語 ê 經驗。
In 小學 4 年仔 ê 查某子、tú 開始、排斥台語、台語聽無；行到 chitmá 接受台語、閣 hō͘ in 2 pêng ê 阿媽呵咾、開始認真學台語 ê 過程。
Q: Gínná sióha̍k 4 nî ā chiah siūⁿbeh ka kà Tâigí ētàng ánchóaⁿ chò?
囝仔小學 4 年 ā chiah 想beh ka 教台語 ē凍按盞做？
A:
Góa chiok hiōhóe gínná khì tha̍kchheh chìnchêng bô hō͘ i kóng bógí, só͘í i 4 nîá gún khaisí kah i kóng ê sî, i ū chiâⁿ tōa ê hóngkhòng. Itti̍t chiok siūⁿkhì, kiò góa: “KÓNG TIONGBÛN.”
Góa khaisí khiā tī i ê li̍ptiûⁿ lâi siūⁿ.
Góa siūⁿ tio̍h kūnî, kámkak katī Tâigí ēhiáu kóng ê góa, thâu 1 pái khà tiānōe khì Lí KangKhioh Kikimhōe. Thiaⁿ tio̍h tiānōe hit pêng ê lúsū iōng Tâigí kā góa ìn, góa chhùichi̍h soah hiônghiông phahkat, Tâigí kóng bē chhut chhùi hit khoán tíntāng.
Góa chiah koh siūⁿ, góa beh 50 hòe à, goânlâi góa Tâigí kóng chiah chió. Kah katī pēbú kóngōe chūtōng chhiat Tâigí lia̍hgōa, chhutgōa, khangkhòe, khà tiānōe, sīmchì kah gún bó͘ (Tâigí mā sī i ê bógí) to bô kóng Tâigí.
Chū gínná chhutsì kàu i 4 nî, góa lóng kah i kóng Tionggí. Akong amá tn̄g tio̍h i mā lóng chūtōng chhiat Tionggí.
I chiapchhiok Tâigí ê kihōe chiah chió. Beh ánchóaⁿ ēhiáu kóng leh?
Góa liân tiàm katī chhù ·ni̍h to kah in kóng Tionggí. I ke̍kke tiō tī chhù ·ni̍h thiaⁿ tio̍h góa kah in amá kóng Tâigí niâ. Beh ánchóaⁿ ēhiáu kóng leh?
Tōalâng o̍h Enggí o̍h chiah kú à. Chitmá kiò lí ji̍tsiông sengoa̍h sûi kóng Enggí, lí kám ū hoattō͘?
Chiok chōe lâng kóng, chitmá ha̍khāu kám m̄sī ū leh kà Tâigí?
Gún chabó͘kiáⁿ tiō sī Tâigí khòtêng sitpāi ê si̍tgiāmphín. Che kám m̄sī bêngchèng?
Chēchē tōalâng thâu khíseng mā lóng chànsêng gínná kóng Tâigí. M̄koh tiāⁿtiāⁿ kanna khian 1 kù ōe hō͘ gínná: “Kóng Tâigí.” Kánná sòa ·lo̍h·lâi tiō sī gínná katī ê chekjīm.
Nā gínná m̄ kóng āsī hoánkhòng, tiō kóng gínná bô goānì kóng, gínná m̄ o̍h, i mā bô hoattō͘.
Kám ánne?
Góa léngchēng ·lo̍h·lâi sūkhó. Beh hō͘ in ē khaisí kóng Tâigí, tāiseng bētàng iōng haⁿh iōng pek iōng chhúhoa̍t ê hongsek. Koh lâi mā ài hóhóá kah in ko͘thong, kā in kóng sī ánchóaⁿ beh kóng Tâigí.
Seng hóhóá kā in kóng sī ánchóaⁿ. Kā in kóng Tâioânōe sī akong amá ê gígiân; kóng Tâigí tùi apah abú ū chiok tiōngiàu ê ìgī, apah abú mā chiâⁿ hibāng i ētàng kóng téngténg.
Siângsî mā ài ka simlí kiànsiat, kóng Tâigí m̄sī kiànsiàu ê tāichì. Nā ha̍khāu ū lâng ka chhiò, sī hit ê lâng m̄ tio̍h!
同時 mā 愛 ka 心理建設、講台語不是見誚 ê 代志。Nā 學校有人 ka 笑、是 hit ê 人不着。
Sòa ·lo̍h·lâi, sī ánchóaⁿ kiànli̍p in “Thiaⁿ Tâigí” ê lêngle̍k.
Phiatpō͘ tiō sī ài ta̍uhta̍uhá lâi.
Góa hín siūⁿ tio̍h ê pānhoat sī “1 Tiong 1 Tâi”. Góa kóng Tâigí, gún chabó͘kiáⁿ kóng Tionggí!
Só͘ūi 1 Tiong 1 Tâi, m̄sī kāng 1 kù ōe iōng Tâigí kap Tionggí lóng kóng 1 pái, sī chūjiân tùiōe.
Pí lē kóng, góa iōng Tâigí mn̄g i, i iōng Tionggí ìn. I iōng Tionggí mn̄g góa, góa iōng Tâigí ìn.
Nā thiaⁿ ū tùihong ê ìsù, tiō kah pêngsiôngsî khaikáng kângkhoán itti̍t káng ·lo̍h·khì.
Góa seng kā gún chabó͘kiáⁿ kóng: “Lí ētàng kóng Tionggí, m̄koh apah mā ētàng kóng Tâigí, che sī góa ê koânlī ā! Lí thiaⁿ bô bô iàukín, apah ē koh kóng 1 pái Tionggí hō͘ lí thiaⁿ.”
Góa kánná seng kà 1 kù “XXX sī siáⁿmih ìsù?” I nā thiaⁿ bô, tiō kā XXX khǹg ·ji̍p·khì hit kù ōe kā góa mn̄g.
我先 kā 阮查某子講：「汝會凍講中語、不閣阿爸 mā 會凍講台語、這是我 ê 權利 ā！、汝听無無要緊、阿爸 ē 閣講一擺中語乎汝听。」
Seng ánne chò chi̍tchāmá, i bô kóng bô iàukín, siōng bô i ū leh thiaⁿ.
Tiōngtiám sī lí katī tiàm chhù ài itti̍t kóng.
先按呢做一鏨仔、伊無講無要緊、上無伊有 leh 听。
重點是汝加治店厝愛一直講。
Chit tōaⁿ sîkan, tiantó sī tùi pēbú katī ê khógiām.
Khógiām ū 2 ê pō͘hūn.
Tē 1 sī nāisèng. Tē 2 sī katiúⁿ ē hoathiān katī Tâigí lêngle̍k kîsi̍t bô hiah hó, chiok chōe mi̍hkiāⁿ chiok chōe tāichì katī mā bēhiáu kóng.
Nāisèng tongjiân sī ū tangsîá lí ài chiok chùì chabó͘kiáⁿ thiaⁿ ū ·bô? Tiāⁿtiāⁿ ài kóng 2 pái.
M̄koh ài chùì, lí kap lín kiáⁿ sī leh “tùiōe”, m̄sī leh siōngkhó. I thiaⁿ bô ê sû kantan káisoeh kah i thiaⁿ ū tiō hó à.
M̄thang tiâu tī siaⁿtiāu chiàⁿim āsī kóng kah siuⁿ ho̍kcha̍p. Kóng liáu tiō kèsio̍k lín ê “tùiōe” ā!
Katī to m̄chai Tâigí beh ánchóaⁿ kóng ê sî, tiō khah láusi̍t ·ê, sêngjīn katī mā bēhiáu, koh lâi lí ē khì chhâ khòaⁿmāi.
Chiaê lia̍hgōa, tùi katiúⁿ ê khógiām sī: Kîsi̍t lán mā ài tùi thâu khaisí têngsin o̍h Tâigí. Lán ê Tâigí têngtō͘ bô lán katī siūⁿ ·ê hiah hó.
Chiaⁿsi̍t lâi bīntùi chit ê sūsi̍t, chiah sī ū châitiāu kà gínná kóng Tâigí ê koankiān.
Kachài chitmá sī tiānnáu sèkài, tī bānglō͘ mn̄g Google tiō ētàng chhōe tio̍h chiok chōe Tâigí chuliāu; Bīnchheh mā ētàng chhōe tio̍h chiâⁿ chōe Tâigí siāthoân, kéng kúiêá kaji̍p, ta̍kkang o̍h ·siókhóa.
M̄koh siōng tiōngiàu ê chiântê sī ài seng kā Tâioân Lômájī o̍h ·khí·lâi. Che sī hō͘ katī Tâigí thang chìnpō͘ siōng iàukín ê kichhó͘.
Lí tiō ka tòngchò Tâigí ê chùim, lí chiah thang khòaⁿ ū Tâigí siāthoân ·ni̍h 1 kóa tahbûn leh thólūn hoatim.
Góa katī sī Lômájī o̍h liáu, khì siuchi̍p 1 kóa “Tâibún” ê chheh, tiāⁿ Tâibûn cha̍pchì.
Ná himsióng lâng ê chokphín, góa mā púnté tiō kámkak ke tha̍k, tiō sī chengka gíbûn lêngle̍k siōng hó ê honghoat.
Chitmá bānglō͘ mā chiâⁿ chōe Tâibûn bûnchiuⁿ. Nā bô siūⁿbeh bé, tī bānglō͘ téngkoân chhōe bûnchiuⁿ lâi tha̍k mā sī bēbái ê hongsek.
Mā kó͘lē katiúⁿ chhutgōa, tī kangchok tiûⁿha̍p āsī gōakháu, Tâigí chīnliōng ke kóng.
Inūi tiàm chhù iōng ê Tâigí sû iúhān. Kàu gōakháu hoahoa sèkài, chiah ē chiàⁿkeng liáukái katī tóūi iáu bô kàu, tńg ·khì kóng Tâigí chiah ē liàntńg.
Góa chaiiáⁿ hiāntāi siāhōe khoânkéng, chhutgōa beh kóng Tâigí tio̍h ittēng ài bīntùi siáu tōa ê a̍ple̍k. Sinkhu piⁿ ê lâng hiônghiông mn̄g lí sī ánchóaⁿ kóng Tâigí? Khangkhòe tiûⁿ ê lâng hiônghiông mn̄g lí sī ánchóaⁿ kóng Tâigí?
Katī théhōe hit khoán a̍ple̍k, lí chiah thang liáukái gínná mā ē ū hit khoán tângphōaⁿ a̍ple̍k.
M̄koh bô lūn jûhô, tiàm chhù ittēng ài “choân Tâigí”.
Che sī chūngó͘ iaukiû, mā sī tùikhòng jînlūi lámnōa sèng ê phiatpō͘.
Kináji̍t lámnōa lak 1 2 ê sû, bînáchài tiō lak 1 2 kù. Chin kín lí tiō hòngkhì à. Inūi gínná hoathiān i ētàng kah lí kóng Tionggí à!
“1 Tiong 1 Tâi” kàu lí kámkak gínná chhaputto lí kóng ê Tâigí lóng thiaⁿ ū, m̄bián lí káisoeh siuⁿ chōe ê sîchūn, lí tiō ēsái khaisí chhiáⁿ gínná khuichhùi kóng Tâigí.
Goânchek mā sī ta̍uhta̍uhá lâi, kó͘lē ûi chú. Tiō sī ài hō͘ in kámkak o̍h Tâigí sī hoaⁿhí ê kenggiām.
Chhiūⁿ gún chábó͘kiáⁿ leh siáu 1 chhut bànggah “Chhengchhun Hāuhn̂g”, chit khoán tāichì tiō sī ài khai chîⁿ. Góa tiō kah i ioksok. Kóng 1 kù Tâigí tiō kì 1 tiám, kì gōa chōe tiám tiō chhōa i khì siongkoan ê só͘chāi chhitthô.
Ùi chi̍t khaisí kúi ê sû, koh lâi kui kù ōe, koh lâi m̄nā kah pēbú kóng, mā kah hiaⁿtī chímoāi, kah akong amá kóng, hoānûi chiāmchiām jú lâi jú khoah.
Bôkâng kaitoaⁿ iōng bôkâng ê hongsek ka kó͘lē. Pí lē kóng, pêngsiông sîá kah pēbú kóng 1 kù kì 1 tiám, m̄koh kah ahiaⁿ kóng 1 kù kì 10 tiám, kah akong amá kóng 1 kù kì 20 tiám ánne.
Bôkâng gínná kòsèng bôkâng, pēbú ài katī koanchhat, khòaⁿ beh iōng siáⁿmih hongsek kó͘lē i khuichhùi kóng!
M̄koh koh thêchhéⁿ 1 pái. Pēbú ê kaksek m̄sī ka siōngkhò, sī beh tùiōe.
M̄bián kā kîkoài ê khiuⁿ khòaⁿ kah siuⁿ tāng, m̄bián i̍tti̍t ka kóng tóūi kóng m̄tio̍h. Ū tangsîá thêchhéⁿ ·1·ē, tiō sī itti̍t káng loeh tiō tio̍h à.
Góa tiāⁿtiāⁿ tī gōakháu tn̄g tio̍h kóng Tâioânōe ê lāutōalâng. Góa ka kóng gún kiáⁿ ēhiáu kóng Tâigí, chhiáⁿ i kah gún kiáⁿ kóng Tâigí ê sîchūn, tiō ē chhuthiān íhā tùiōe:
”O͘h! Lí che gínná chiah gâu! Gâu lí thiaⁿ ū ·bô?”
”Lí kám chaiiáⁿ khiauku sī siáⁿmih ìsù?”
”XXX ài ánne kóng.”
Koh kiaⁿ gínná thiaⁿ bô; koh beh kā gínná chhìthàm, siūⁿbeh khòaⁿ i ū gōa gâu. Lo̍hbóe piàn chò khóchhì kap siōngkhò. Kah gínná chūjiân iōng Tâigí tùiōe ê kihōe tiō bôkhì à!
Tī gōakháu tùi chheⁿhūnlâng lán mā bô hoattō͘ kiò i mài “Tâigí khóchhì kap siōngkhó”.
M̄koh pēbú katī chhùlāilâng chikan tiō ài phiahbián “khóchhì kap siōngkhó” hit khoán chōnghóng, ài chīnliōng sī “chūjiân khaikáng phòtāu” chit khoán chênghêng.
Koh ū 1 ê chiok tiōngiàu ê goânchek: M̄thang chhiò gínná ê khiuⁿ.
Chiok chōe gínná, paukoat chho͘tiongseng kotiongseng, inūi pēbú ka chhiò, in sim lāi siūⁿbeh kóng Tâigí ê hóe tiō hoa ·khì à.
Mā m̄thang sńg siáⁿmih “siáng seng kóng Tionggí siáng tiō su a”. Che tùi gínná kóng Tâigí bô pangchān, in bē inūi ánne siūⁿbeh lâi o̍h Tâigí.
Ū sîá chhiáⁿ i kā ha̍khāu ê Tâigí khòpún chah ·tńg·lâi, pôe i chòhóe liām. Mn̄g i kám ū gia̍hchhiú, liáukái ha̍khāu ê chênghêng.
Chhōe 1 kóa Tâigí bànggah kah i tângchê khòaⁿ, siuchi̍p Tâigí kò͘sū hō͘ thiaⁿ, che lóng sī 1 kóa hongsek.
有時仔請伊 kā 學校 ê 台語課本 chah 返來、陪伊做伙念。
Siōng bóe koh ū 1 hāng mā huisiông iàukín: Pēbú ài kângsim.
Góa chiâⁿ hóūn, gún thàithài mā chichhî, mā kutla̍t khì o̍h Lômájī, tiàm chhú choân Tâigí. Pēbú ū kiōngsek thang hia̍ptiau kîsi̍t sī chiok tiōngiàu ê koankiān.
Pēbú ê bógí kângkhoán lóng sī Tâigí kám sī khah ē sêngkong? Si̍tchè siōng m̄sī ánne.
Góa bat tn̄g tio̍h 1 tùi angábó͘, mā bat sàng gínná khì siōng Tâigí khò. Abú chiok siūⁿbeh kà gínná Tâigí, m̄koh in ang soah kiò i m̄thang kà. Inūi sianseⁿ sī Tâilâmlâng, thiaⁿ bô thàithài Tâipaklâng kóng ê Tâigí. Á chò abú ·ê mā tùi katī ê Tâigí bô sìnsim. Só͘í tiō sitpāi ā.
Seng mài kóng hit ê só͘chāi ê lâng Tâigí hó āsī bái, Tâigí púnté tiō kok só͘chāi ū khiuⁿkháu chha.
Lán lóng khiàm Tâigí tìsek. Lán ài khiamhi. M̄thang chhìnchhái khì lūntoàn pa̍tlâng Tâigí ê khiuⁿkháu āsī kónghoat!
Góa kap gún thàithài tú khaisí kóng Tâigí ê sî mā bat sio chìⁿ. I kámkak hit ·ê tio̍h, góa kámkak chit ·ê chiah tio̍h!
Tiāⁿtiāⁿ 1 ê leh kà gínná ê sîchūn, lēnggōa 1 ê kóng lí ánne kà m̄tio̍h. Gínná tiō gāng ·khì, m̄chai beh ánchóaⁿ pān.
Āu ·lâi gún ū kiōngsek: 1 ê lâng leh kà gínná ê sîchūn, lēnggōa 1 ê lâng tiō timātiām. Ū būntê tiō sutéhā chiah thólūn, mài khì chitgî tùihong ê khiuⁿkháu kap kónghoat.
Góa siongsìn lâng ē chūtōng tī tùiōe ê kòetêng hō͘siong ha̍ksi̍p.
M̄bián ittēng ài sûi khì chìⁿ sūhui.
Koh khah bētàng chhiò lín khanchhiú ê Tâigí. Inūi lín ài ha̍pchok khì kà kiáⁿ.
Nā pēbú ū kiōngsek thang hia̍ptiau, kà gínná kóng Tâigí tiō íkeng sengkong 1 pòaⁿ.
Nā kîtiong 1 ê lâng ū hit khoán “Tâigí kiaungō͘”, tiō chiâⁿ ū khólêng ē sitpāi.
Chitmá gún chabó͘kiáⁿ m̄nā akong amá ka oló; khì ha̍khāu tńg ·lâi mā ē chiok hoaⁿhí kā góa kóng Tâigí sianseⁿ kà siáⁿmih, Tâigí khò sianseⁿ kóng i chiok gâu, koh phài i khì chhamka Tâigí koa písài.
Góa mā kámkak i sèkài gâu!
